Oko 40.000 osoba je nestalo tokom ratnih dešavanja na prostorima bivše Jugoslavije.
Više od 6.000 njih nestalo je tokom konflikta na prostoru Hrvatske, u periodu od 1991. do 1995. godine. Od tog broja, prema podacima Instituta za nestale osobe (ICMP), oko 2.000 se i dalje vode kao nestale.
Oko 4.500 osoba nestalo je tokom i nakon konflikta na Kosovu (1998-2000). Najveći broj nestalih, preko 30.000, desio se tokom ratnih dešavanja u Bosni i Hercegovini (1992-1995).
Na prostoru Zapadnog Balkana, i dalje se ne zna sudbina 12.000 osoba, koje se vode kao nestale.
Crna Gora, Srbija, Hrvatska i BIH potpisale su krajem avgusta, 2014. Deklaraciju o nestalim licima koja ima za cilj da podstakne proces pronalaženja nestalih osoba i definiše odgovornost i ulogu država u rješavanju tog pitanja.
Deklaraciju su tada potpisali predsjednik Crne Gore Filip Vujanović, Srbije Tomislav Nikolić, Hrvatske Ivo Josipović i predsjedavajući Predsjedništva BIH Bakir Izetbegović.
Vujanović je tada rekao da se broj nestalih u Crnoj Gori mjeri desetinama.
Među nestalima iz Crne Gore su i taksisti Halit Nurković i Dešo Murić iz Rožaja. Oni su nestali 24. jula, 1999. na Kosovu, gdje su prevozili mušteriju i gdje im se gubi svaki trag.
Kćerke Halita Nurkovića od tada tragaju za ocem i traže odgovor na pitanje šta se dogodilo. U potrazi su uglavnom bile same.
U znak sjećanja na oca, za kojeg vjeruju da je mrtav, one u Rožajama već pet godina organizuju Memorijalni maraton i pohod: Tragom nestalih – Sjećanje na Halita Nurkovića.
Memorijal čine trka za djecu, te trka za odrasle i planinarski pohod kroz netaknute predjele Hajle. Okuplja učesnike iz Crne Gore i sa Kosova, kao i iz nekoliko drugih zemalja.
Kćerke Halita Nurkovića memorijal organizuju, ne samo u znak sjećanja na svog oca, već i na sve one čiji se trag izgubio u ratnim godinama na ovim prostorima, kako se nestali ne bi zaboravili, ali i kako bi se konačno došlo do istine i otkrila njihova sudbina.
Cilj memorijala je podsjećanje javnosti u Crnoj Gori i regionu na problem nestalih osoba tokom ratova na prostoru bivše Jugoslavije, te podsticaj da se otkriju sudbine hiljada onih za kojima porodice i dalje tragaju, među njima i porodica Halita Nurkovića.
Tokom dva dana događaja, za vikend, oko 24. jula, organizovane su dvije trke i pješačka tura.
Trke su namijenjene odraslima i djeci. Trka za djecu je organizovana prvog dana memorijala i djeca se takmiče u dvije kategorije – djevojčice i dječaci, starosti 7 – 12 godina. Djeca trče kružnu stazu dužine oko 350 metara, oko hotela Rožaje.
Trka za djecu je nazvana “Tragom budućnosti” i ona je simbol pobjede pamćenja nad zaboravom, radosti nad bolom, postojanja nad nestankom. Ona vodi tragom budućnosti u kojoj će naši nasljednici biti bolji od nas i neće ponavljati greške iz nedavne prošlosti.
Trka za odrasle i planinarski pohod održavaju se na stazi dužine 18 km, kroz netaknutu prirodu Hajle. Ruta tokom koje trkači i planinari savladaju uspon od 1.000 metara nadmorske visine, polazi sa centralnog gradskog trga u Rožajama, sa 1.008 metara nadmorske visine. Ruta u prvom dijelu vodi regionalnim putem ka Kuli, a zatim se penje kroz šumarke i zaravni čarobnog planinskog svijeta Hajle.
Konačni cilj je planinarski dom “Grope” (2.014 mnv), gdje se nakon trke i pohoda tradicionalno organizuj ručak za učesnike, te dodjela medalja i diploma.
ZAŠTO HAJLA I ZAŠTO TRKA?
Kćerke Halita Nurkovića su Hajlu izabrale za mjesto održavanja memorijala, jer je to planina koja dijeli i spaja Crnu Goru i Kosovo. Tuda prolazi i dio puta kuda je vozio njihov otac.
Na memorijalu su učestvovali profesionalni sportisti iz regiona, među kojima maratonac i član Atletskog kluba “Nikšić” Veselin Petrušić, Drago Koprivica iz barskog AK, četvorostruki rekorder Australije u maratonu i supermaratonu i nosilac desetog rezultata svih vremenena na 100 kilometara Safet Badić Sani, maratonac iz BiH Sead Kondo, reprezentativci BiH Alma Hrnić, Amela Čomor i Alija Imamović…
Memorijal tradicionalno učešćem u trci podržavaju članovi IPA sekcije Crna Gora, članovi MASI (Montenegrin Association of Snowsport Instructors), kao i članovi Izviđačkog odreda Kakanj iz BiH.
Kćerke Halita Nurkovića trku simbolično povezuju sa njihovom trkom i borbom da otkriju istinu o nestanku oca.
Staza je markirana, a punktovi za osvježenje postavljeni na svaka 4 km. Tokom pohoda i trke učesnike prati medicinsko osoblje, a za njihovu bezbjednost dodatno brine policija.
HALIT JE VOLIO ŽIVOT
Sestre Nurković memorijalom žele i da tugu i bol pretoče u borbu za budućnost, pa je događaj ujedno i sjećanje na život Halita Nurkovića, optimizam i radost koje je širio oko sebe, kao i vrijednosti koje je živio – odanost porodici, vjeru u ljude i u neupitnost pobjede dobra nad zlom.
Stoga pored sportskog dijela, memorijal čine i kulturni događaji. Želja kćerki Halita Nurkovića je izgradnja platforme za bolje sjutra, kroz koju će energija koja je nekada trošena na ratovanje, u budućnosti biti upotrijebljena za izgradnju boljih i pravednijih društava.
U proteklih pet godina, u kulturnom dijelu programa učestvovali su pisac i novinar Esad Kočan, rožajski književnik i profesor Ismet Mujević, profesorica Mirsada Šabotić, osnivač Fonda za humanitarno pravo i koordinatorka procesa REKOM Nataša Kandić, Mirsad Rastoder, Amir Nurković (Privredna komora Crne Gore)…
TURISTIČKI ZNAČAJ MEMORIJALA
Teritorija opštine Rožaje spada u najbolje očuvane sredine u Crnoj Gori i ima izuzetne turističke potencijale, posebo za ljubitelje aktivnog odmora, i to preko cijele godine.
Planinarenje, alpinizam, kampovanje, foto i džip safari, aktivnosti su kojima se posjetioci u rožajskom kraju mogu baviti tokom ljetnjih i zimskih mjeseci. Ljeto je pogodno za vožnju biciklom, ribolov, jahanje konja, paraglajding, istraživanje pećina, a zima za skijanje!
U seoskom turizmu se može uživati cijele godine…
Osim uspona na vrh Hajle, na 2.403 mnv, ljubitelji planine ovdje mogu popeti još nekoliko vrhova – Žlijeb (2.352 mv), Ahmica (2.272 mnv), Rusolija (2.382 mnv), Beleg (2043 mnv), tu tu i Štedimska visoravan, Vlahovi… Glavna prednost rožajskih planina je što su njihovi vrhovi uglavnom visočiji od 2.000 metara.
Memorijal, uprkos zahtjevima organizatora, još nije uvršten na zvaničan kalendar Opštine i Turističke organizacije Rožaje. Svih godina je organizovan kao privatna inicijativa kćerki Halita Nurkovića, koje smatraju da bi preuzimanje dijela organizacije i finansijska podrška institucija, osigurala standard memorijala, da bi on mogao da na taj način da iz godine u godinu raste.
Osim nastojanja da se javnost iznova podsjeća na žrtve ratnih dešavanja i da se ne prestanu tražiti nestali, osim što memorijal kroz sportke i kulturne događaje promoviše zdrave stilove života i zdrave ideje, ovaj događaj podsjeća i na humanost građana rožajskog kraja.
„Kroz Rožaje se prolazilo, u Rožaje se dolazilo, iz Rožaja se išlo… U njemu su se susretali ljudi, narodi, kulture. Razvijala se tradicija tolerancije i suživota. U svim teškim vremenima, ta humana crta ljudi ovog kraja dolazila je do punog izražaja… Tako je bilo u vrijeme Prvog svjetskog rata kada su Rožajci lijepo ugostili promrzlu i iscrpljenu srpsku vojsku na putu prema Albaniji, tako je bilo tokom Drugog svjetskog rata kada su Rožajci u kuće primili preživjelo bošnjačko stanovništvo iz Donjeg Bihora ali i pravoslavce koje su napadale lokalne bande, a tako je bilo i za vrijeme krvavog raspada Jugoslavije 1992. godine kada su Rožajci pružili bratsku ruku pomoći protjeranim Bošnjacima iz Istočne Bosne, Trebinja… a 1999. godine i izbjeglim Albancima sa Kosova“ (Halil Markišić, fotomonografija „Rožaje pod Hajlom“, autora Dženisa Nurkovića).